|
|
|
Hvala Ti, orle Kristov!
Navršit će se 80 godina kako se u Banjoj Luci 1896. godine rodio dr Ivan Merz. Ova godišnjica je i opet prigoda za nekoliko refleksija o toj jedinstvenoj pojavi katoličkog laikata među Hrvatima. Dok mnogi njegovi suvremenici polako odlaze i tonu u zaborav, a o većini povijest neće zabilježiti ni slova, dotle ime »Ivan Merz« ne prestaje silaziti s pozornice naše katoličke javnosti. Otkad se pojavila u javnom životu osoba koja ga je nosila, to je ime raslo, a svojim intenzitetom i ekstenzitetom raste i nadalje. Najprije se dr Merz pojavljuje u našoj javnosti svojim predavanjima, svojim publikacijama i svojim člancima, kojima puni stupce našeg katoličkog tiska. Nakon njegove smrti to isto u mnogo širem opsegu drugi o njemu činiše. Nije prošla nijedna važnija godišnjica smrti a da se nije dostojno komemorirala prigodnim akademijama, liturgijskim obredima, pisanjem katoličkog tiska, posjetima njegovu grobu. Godine u kojima se slavila 10. godišnjica i 15. godišnjica (1938. i 1943.) njegove smrti proglasila je tadašnja katolička organizacija, koja je preuzela njegovu baštinu, »Merčevom godinom«. I hijerarhijska Crkva službeno je svratila pažnju na dra Merza. Proces za njegovu beatifikaciju pokrenut je 1958., a u zadnje vrijeme dr Merz budi interes i u teološkim znanstvenim krugovima. Jedna doktorska dizertacija o njemu već je napisana i obranjena u Rimu prošle godine, a druga je u pripravi. No ipak, ono što najviše privlači k Merzu nije niti njegova intelektualna izobrazba, niti njegovi široki kulturni vidici, niti njegov nesebičan rad u katoličkim organizacijama, niti ostale vrline koje je posjedovao, nego njegova skroz na skroz svetačka pojava, njegova duša, sva impregnirana nadnaravnim, Božjim svijetom, koja je sve gore spomenuto prožimala i davala cijelom njegovu životu i radu svoj ton, pečat i smjer. Da je dr Merz doživio svoj 80. rođendan, ne znamo što bi sve bio još ostvario u svome životu. No i ono njegovo djelo ostvareno u nepunih šest godina vanjskoga rada daje naslutiti da bi to bile sigurno velike stvari. Možda bi jasnoćom svojih načela i svojim zalaganjem mnoge pojedince i zajednice usmjerio drugim putem i tako mnogima uštedio Kalvariju kojom su kasnije morali proći. »Da je dr Merz poživio, bio bi duhovni vođa svih nas«, izjavio je dr Josip Andrić, koji se za Merčeva života što se tiče organizacijskog rada nije u svemu s njime slagao, ali mu se nakon smrti molio kao Božjem čovjeku. Kad listamo prijeratne časopise nailazimo na stotine članaka o dru Merzu koji samo pokazuju kako je velik utjecaj imao na svoju generaciju, koja je u stvari upoznala njegovu veličinu tek kad je on nestao iz njezine sredine. I mnogi su pošli za njim i slijede i danas njegov svetački život, njegovu beskompromisnu vjernost Evanđelju, Crkvi, Papi… Neka i ova njegova godišnjica doprinese da bolje upoznamo taj jedinstveni lik našeg katolicizma i tako se približimo »Suncu« prema kojemu nam je on pokazao put, o čemu nam govore zahvalne riječi s vijenca koji mu je mladež bila položila na grobu: »Hvala Ti, Orle Kristov, što si nam pokazao put k Suncu!« Božidar Nagy
Ivan Merz e l'Azione Cattolica croata
Il 16 dicembre 1896 nasceva a Banja Luka, in Croazia, Ivan Merz, destinato ad essere poi nel primo trentennio del nostro secolo una delle più grandi figure del laicato cattolico europeo, uno degli iniziatori del movimento dell'azione cattolica croata e certamente colui che ha maggiormente lavorato ed influito anche dopo la morte per iniziare e rafforzare il movimento liturgico croato. Di famiglia buona, ma non eccessivamente profonda nella fede, il giovane Ivan è avviato agli studi nell'accademia militare, che lascia abbastanza subito per l'università di Vienna. Come suddito austrìaco, dovette subire la terribile prova della prima guerra mondiale, nella quale combattè ma soprattutto, vide tutti gli orrori materiali e morali. Nel suo diario lascia pagine indimenticabili, struggenti, di meditazioni lancinanti sull' «inutile strage», che solo spiriti corrotti possono ostinarsi ad esaltare per 1'infame «gloria» nazionalistica. Dopo la guerra termina brillantemente gli studi a Parigi, con una tesi in letteratura francese, ma di argomento già indicativo: «L'influsso della liturgia sugli scrittori francesi». Si tratta del romanticismo, dei furori e dei languori di gente in fondo oggi da noi sanamente respinta, e che tuttavia hanno riempito un'epoca. Sulla generazione romantica, di fatto, la liturgia cristiana aveva esercitato un influsso caratteristico, per la ricerca del colore, del ricordo storico, del popolare, insomma del «romantico» visto un poco dappertutto. Ma Ivan Merz riesce a vedere il materiale della liturgia al di là del modo come gli scrittori francesi la trattavano: il culto, la santificazione, la comunità, la profondità, la bellezza, la pace, la gioia, l'intimo comunicato ai fratelli, il percorrere la storia Insieme. La guerra e la liturgia: quale accoppiata! Da queste due esperienze Ivan Merz esce maturo come uomo e come cristiano. Per i 10 anni residui della sua giovane vita (mori il 10 maggio 1928) come cresce la sua attività, si approfondisce a limiti inconsueti la sua vita di fede e di fervore. Studia, scrive, viaggia, insegna, fonda gruppi, ne tiene i collegamenti, tiene una corrispondenza imponente con connazionali e stranieri, visita l'estero, viene a Roma diverse volte. E soprattutto pensa e prega. Le direzioni della sua mente e della sua preghiera sono la comunione con Dio, la donazione integrale di sé (aveva emesso i voti), la Chiesa comunità visibile di fede e d'amore, mistero di comunione e di vita, la liturgia quotidiana delle Ore e quella eucaristica, la fedeltà alla Chiesa, ai vescovi, in specie al Vescovo di Roma, l'amore alla Patria, l'«azione cattolica», l'avvenire dei giovani e dunque della nazione. Infaticabile studioso dei documenti del Magistero, acutissimo analizzatore delle, realtà nuove della Chiesa nel mondo, e chiaro formulatore di sintesi essenziali, Ivan Merz ha lasciato una serie di scritti prevalentemente in croato, ma anche in altre lingue (ne possedeva circa 10), in giornali, riviste, collezioni, libri, che si calcolano intorno alle 3000 pagine, adesso oggetto di esame a livello scientifico (ad esempio, una tesi sulla sua opera di iniziatore del movimento liturgico, difesa con successo nel Pontificio Istituto Liturgico l'anno 1975; un'altra tesi in corso; studi settoriali su di lui, articoli ed altro). La caratteristica dei suoi scritti è che essi sono pieni di «fatti» concreti, nel senso che il pensiero di Ivan Merz corre lungo l'asse della vita vissuta. Cosi si può dire facilmente che, pur nella docilità assoluta ai vescovi ed al Papa di Roma, egli ha saputo trovare una via originale, nuova, portante per concepire e vivere in modo «moderno» ed insieme irreprensibilmente ancorato alla Tradizione ecclesiale autentica, la Chiesa come «corpo di Cristo» vivente nella unità organica, articolata, voluta dal Singore per la salvezza degli uomini e del mondo. In modo acuto, penetrante, profondo ha saputo anche ripensare in stile moderno il problema delibazione cattolica» nella sua Patria. Dopo la prima guerra esistevano tensioni nel mondo di concepire l'azione dei laici nella Chiesa. Conoscitore a fondo delle direttive pastorali e spirituali dei grandi Papi del nostro secolo, Ivan Merz ha perfino lottato, ha sofferto, per riaffermare la vera indole dell' «azione cattolica», il suo compito di apostolato dei laici, la sua azione an zitutto e soprattutto formativa in senso spirituale ed umano completo, i suoi rapporti di interesse ed insieme distacco dalla politica militante. Quanto egli ha propugnato ha ricevuto poi, fino ad oggi, applicazione concreta. Le sue analisi ed intuizioni sono valide per l'azione cattolica in tutto il mondo, anzi oggi siamo invitati a conoscere Ivan Merz per severe revisioni. E' per noi un po' curioso ricordare ancora alcuni dati, che dovrebbero invece essere conosciuti. E' vero che Ivan Merz, laico croato, ohe scrive prevalentemente in croato (ma la tesi di laurea in francese), può essere ignorato dalla «grande» cultura cattolica europea, diciamo subito, franco-tedesca. Eppure era conosciuto bene da un maestro spirituale come il p. Irénée Hausherr SJ, da lui incontrato a Roma, che ha lasciato una sintesi breve della squisitezza spirituale di Ivan Merz. Il famoso «Lexikon fùr Theologie una Kirche» nella seconda edizione del 1936 gli consacra 12 righe, quasi un record; e non si comprende la miopia dei redattori successivi che lo hanno espunto dal Lessico. L'Osservatore Romano del 10-11 maggio 1943 gli dedicava un articolo su 3 colonne per il 15° anniversario delia morte, con la notizia, oltre l'elogio meritato, del grande successo che la figura, l'opera «gli scritti suoi ancora ottenevano tra i cattolici croati II 9 maggio 1943 la rivista «Credere» pubblicava su 2 colonne il profilo commemorativo di Ivan Merz a cura del V. Presidente della gioventù cattolica croata. Non è dunque strano, anzi è del tutto normale che alla sua morte Pio XI, che Ivan Merz ha cosi ama to, ascoltato, venerato per le sue direttive sull'azione cattolica, ad esempio l'«Ubi arcano Dei», ma soprattutto come Pastore universale, inviasse un telegramma, firmato dal Card. Gasparri: «Santo Padre benedice malato dr. Merz, invocando per lui l'aiuto divino». Purtroppo, il male stroncava una giovane nobile vita. Tanto meno è strano che nei disegni divini il dr. Ivan Merz, uomo di preghiera, di studio, d'azione, di contemplazione, di carità, entri anche nel modo che è concesso ufficialmente solo a pochi. Nel 1958 la sua Diocesi ha iniziato il processo per la sua beatificazione, che si trova oggi in una fase abbastanza avanzata. Tra i tanti giovani ohe hanno militato con tutte le loro energie per l'azione cattolica, dunque, Ivan Merz è un eletto, un esempio, un modello, un emblema, tanto più opportuno oggi, anzi è necessario che sia offerto alle considerazioni di tanti giovani, in un momento in cui nella Chiesa l'obbedienza concepita come servizio reciproco (cfr. Efesini 5, 15-6, 9) è ostacolata da egoismi deleteri e contrari all'Evangelo. Da noi proprio in questi giorni uno dei responsabili della causa di beatificazione di Ivan Merz ne sta facendo conoscere la figura ai dirigenti dell'azione cattolica. Usciranno quanto prima anche in Italia articoli e un profilo biografico. Si può dunque sintetizzare qualche riflessione su questa benemerita figura di cattolico laico. Egli non ebbe grandi aiuti alle spalle. Ingegno eccezionalmente acuto, ha acquisito anche una scienza umana e teologica fuori del comune, essendo praticamente autodidatta nel senso positivo del termine. Unisce dunque al genio la fatica, e l'intuizione, che gli fa conoscere i veri problemi dello spirito, quelli che gli uomini di sempre si troveranno ancora e sempre a dover affrontare, spesso senza saperli risolvere sul serio. Certe anticipazioni di Ivan Merz se rapportate a punti precisi del Concilio Vaticano II, dimostrano una tensione profetica anticipativa nel giovane. Dai suoi scritti si scopre subito, anche quando egli cerca di velare la sua vita nascosta da un intenso pudore spirituale, che a partire dalla sua gioventù, dall'inizio ha deciso di essere totalmente di Dio, e di servire dunque i diritti divini sugli uomini, i suoi fratelli. Di qui i reiterati propositi di santità, posti in essere senza riduzioni e ingenerosità: e la vita liturgica, sulla quale scrive il grosso, il centro della sua vita spirituale, vista come impatto d'amore e di comunione con il Signore nella celebrazione vi vente della comunità di fede; ed infine, l'apostolato appassionato, lucido, instancabile tra la gioventù, al quale ha consacrato una incredibile riserva di energie senza per nulla cadere nell'attivismo, tomba mortale di certa gioventù d'oggi. Non è possibile qui descrivere quante avversioni, incomprensioni, ostacoli ed affronti egli ha dovuto subire da parte di suoi coetanei ed amici, che non lo hanno compreso subito, mentre era ancora vivo, e chiedeva coesione, collaborazione. Lo spirituale p. Hausherr ha dunque ben potuto scrivere alla Postulatura della causa di beatificazione (cfr. «Portavoce della Postulatura» n. 1 del 1973, p. 13); «Un uomo di tale intelligenza e di tale vasta cultura, che vive nel mondo una vita tutta in Dio, una vita di bambino secondo la parola dell'Evangelo, e con questa stessa semplicità e quest'abbandono quieto alla bontà del Dio l'Unico Buono, che decuplica le sue energie per il bene - ecco uno spettacolo troppo bello e troppo benefico perché possa esistere il diritto di nasconderlo sia in Croazia e sia fuori della Croazia». In questa ricorrenza ottantennale di Ivan Merz il mondo cattolico, la gioventù cattolica, ha dunque il dovere di conoscere un esemplare moderno di santità, di bontà, di dono sacrificale per il bene del mondo. La Chiesa poi deciderà se e quando additarlo anche alla venerazione oltre che all'ammirazione ed all'amore dei suoi figli. TOMMASO FEDERICI Franjo DUJMOVIĆ, «Dr. Ivo Merz», Hrvatska na putu k oslobođenju, Roma-Chicago 1976., str. 46-49
Dr. Ivo Merz
Vodeći Čimbenik Saveza bio je dr. Ivo Merz (1896-1928), koji je zadaću saveza sažeo u lozinci: «Žrtva, Euharistija, Apostolat». Druga je lozinka bila: poštivanje žene uopće, a dviju žena napose: vlastite majke i majke tvoje djece. To mi se načelo toliko svidjelo, da sam ga kasnije, g. 1941, upotrijebio u svom predavanju mladim ustašama na ustaškom tečaju u Borovu. Moje poznanstvo s Merzom potječe još iz vremena, kad sam se s njim dopisivao za vrijeme njegova studija u Parizu. Tada mi je pisao, da je naša zadaća utrti crkvi put na Balkanu. Merz mi je slao iz Pariza raznih knjiga, pa tako Maritain-ov Uvod u filozofiju (Maritain je umro kao redovnik u Toulousi, g. 1973, u 90. g.), zatim Bossuet-ove govore i priče od Racina. Merz je bio sigurno izvanredna osobnost. Uspio je vjerskim odgojem postići vlastitu stegu ograničivši spavanje i odmaranje kao i prehranu. Stvorio si je tako preduvjete da iskoristi sve slobodno vrijeme prema nacrtu rada. Zato je u malo vremena uspio puno stvoriti. Andrić piše za Merza da je bio g. 1922-1923 podpredsjednik Hrvatskog orlovskog saveza i da je surađivao u Mladosti. Napisao je članak U Bogorodičinom gradu i opisao 17 čudesnih ozdravljenja u Lourdes-u. God. 1925 napisao je u Danici članak Hrvatska Crkva[1]. Cio život radio je za hrvatsku i vjersku stvar[2]. Za vrijeme sveučilišnih nauka posjećivao sam crkvu u Palmotićevoj ulici pa sam mogao prisustvovati misi, na kojoj se pričešćivao Ivo Merz. Uzorna pobožnost ovog čednog svjetovnjaka dade se teško riječima opisati. Pored osobnog svetačkog života, Merzova je velika zasluga, što je među hrvatske katolike unio novi smjer katoličke akcije, koju su tada jako širili rimski pape, naglasujući da organizacije katoličke omladine ostanu na vjersko-kulturnom polju. Isti je smjer odmah prihvatila orlovska organizacija. Kada je orlovstvo zabranio beogradski režim, njegov rad nastavila je križarska omladina. Merov studij katoličke akcije nadilazi običan interes. Tu je on svojim člancima, prijevodima i odlučnim nastupom stvorio novo usmjerenje katoličke omladine, čak i hrvatskog episkopata. Tome je posvetio sav svoj život. Umro je mlad na glasu svetosti, visoko poštivan od svih prijatelja i znanaca, naročito od omladine. Do sada je izašlo šest knjiga o njegovu životu i radu, oko stotinu članaka i rasprava, među kojima se naročito ističe rasprava prof. D. Žanka, Duša Dra Ivana Merza (esej o desetgodišnjici smrti) otisnuta s ostalim člancima u zbirnom izdanju Božji čovjek Hrvatske, u izdanju Velikog križarskog sestrinstva 1928. Zadnji njegov životopis napisao je Božidar Nagy tiskan pod naslovom Borac s bijelih planina, u kojem je tiskan sav dnevnik ovoga neobičnoga čovjeka (prigodom 75-godišnjice rođenja, 1896 - 16.XII.1971). Isti Nagy je počeo izdavati 1973. glasilo Ivan Merz kao »glasilo postulature« za beatifikaciju ovoga svetog čovjeka.
Doktor književnosti i čistač cipela
»Građani su grozni buržuji, drže do vjere, ali se ta vjera sastoji uglavnom: treba nam vjera da dobro i zadovoljno živimo tu na zemlji. Karakteristično je kako se ovih dana jedan 'dobri' čovjek tužio da jedva diše kad se najede… Ovo je purgersko kršćanstvo za nas užasna opasnost i ono je umnogome krivo da je kršćanska ideologija često diskreditirana…« Ovo zapažanje o korumpiranom buržujskom shvaćanju kršćanstva nije uzeto iz spisa kojeg suvremenog »lijevog kršćanina« ili kojeg revnitelja pokreta »kršćani za socijalizam«, nego iz duhovne baštine dra. Ivana Merza. On je to zabilježio 6. rujna godine 1920. Listanje po spisima i dnevnicima toga hrvatskog katoličkog laika može nam doista mnogo izravnije i suvremenije približiti njegov lik nego što to mogu različiti stariji i noviji osvrti i biografski prikazi nastali u ozračju polemika oko usmjerenja hrvatskog katoličkog pokreta. Danas o osamdesetoj obljetnici Merčeva rođenja, nakon što su polemička previranja davno izgubila aktualnost, misao i djelo dra, Ivana Merza u cijeloj svojoj izvornosti ulazi u neospornu vrijednost naše katoličke baštine, a on ostaje svijetli lik i za suvremenu vjerničku mladež.
»Volim male, nepoznate ljude«
Ivan Merz rodio se u Banjoj Luci 16. prosinca 1896., a umro u naponu mladenačke snage 10. svibnja 1928. u Zagrebu. O njemu se u našem katoličkom tisku mnogo pisalo. Napisano je i nekoliko životopisa. Pokušavalo se s različitih motrišta obraditi njegov lik i djelo. Rekao bih da je Ivana Merza svaki njegov suradnik i poštovalac doživljavao na svoj vlastiti način. Jedna ili druga Merčeva odlika našla je posebni odjek u našem srcu, mi smo ga u svjetlu te određene vrline prihvaćali i bili poneseni njegovom pojavom i njegovim idejama. Ono što je mene kod Merza od početka dirnulo, bilo je to što je on Krista doživljavao kroz ljubav prema bratu čovjeku. Te dvije ljubavi Merz nije nikada dijelio, kao što ih ne dijeli ni Evanđelje. Isus ga je slao k ljudima, a ljudi su ga vodili natrag božanskom bratu Isusu. Stoga je Merz uvijek stajao na raspolaganju ljudima i bio naročito sretan kad je mogao kome učiniti kakvu uslugu. Učiteljica Mira Majetić jednom mu je zahvaljivala što je zbog njezine putnice izgubio cijeli dan, a on reče: »Dan što ga čovjek posveti drugome nije nipošto gubitak nego dobitak. Dani u kojima ne učinimo ništa za druge nego samo za sebe - to su izgubljeni dani.« Sjećam se, dok sam bio gimnazijalac u Šibeniku, kako nam je Merčev bliski suradnik i prijatelj Ivo pripovijedao o Merzu koji je svakome pristupao s puno razumijevanja i neusiljenog takta. To je za mene bilo veliko otkriće. Nama seljačkoj djeci, iako smo još bili gimnazijalci, mnogo je značilo kad bi nam koji od gradskih, fakultetski obrazovnih ljudi poklonio pozornost ili se zaustavio s nama u razgovoru, a tu smo saznali da Merz, mladi profesor i doktor književnosti, održava prijateljske veze i sa siromahom Miškom, čistačem cipela na zagrebačkom kolodvoru; čak ga koji put pozove u svoj stan na zajedničku večeru. Za vrijeme prvog svjetskog rata, 18. studenog 1917. Merz je zabilježio u svoj dnevnik: »Ja volim čovječanstvo. Volim male, nepoznate ljude koji na svojim leđima nose sav teret historije…«
Tajna Merčeve popularnosti
Odnos prema svojim protivnicima Merz je također gradio na odrednicama i načelima Evanđelja. Uvijek je isticao da se i s neprijateljima treba ophoditi obzirno i s poštovanjem. Mnogo puta bio je meta oštrih kritika i neodgovornih osuda, ali on trijezno poučava katoličku mladež: »Budimo puni milosrđa i strpljivosti s našim protivnicima. U svakom času oni moraju biti svjesni da mi u njima ljubimo nešto čega vrijednost oni sami ne poznaju i da smo im spremni pomoći u najneznatnijim kao i u najznačajnijim stvarima. Bude li svaki naš organizirani član s takvom ljubavlju saobraćao sa svojim drugovima, to će se stvoriti oko same organizacije neki ugođaj, neka misteriozna i miomirisna atmosfera, i čim koji od vaših drugova stupi u kontakt s jednim od vaših članova, imat će taj osjećaj da se tu radi o jednom velikom svijetu koji on tek naslućuje, a Još ga ne poznaje…« (Luč 4/1923) To je bila velika tajna Merčeve popularnosti i divljenja i sa strane onih koji se nisu uvijek mogli složiti s njegovim poimanjem okupljanja katoličke mladeži i stvaranja »svenarodnog katoličkog pokreta« kod nas. Stoga i u ovim našim često tjeskobnim pokoncilskim traženjima najuspješnijih načina za naviještanje Evanđelja Ivan Merz može nam pružiti mnogo svjetla. Jer Merz je dobro znao da se ljudi neće oduševiti našim recitiranjem Evanđelja, rječitošću naših propovijedi, ni blještavim stilom pisane riječi, ni snagom naših dokaza, ni izmjenom postojećih struktura - nego utjelovljenim Evanđeljem u svakidašnji život. Poput Krista, koji je onima što su se u njegovo vrijeme umišljeno smatrali dobrim vjernicima predbacio da ih »carinici i bludnice pretekoše u Kraljevstvu Božjem«, Merz je 6. rujna 1920. zabilježio u svoj dnevnik: »Mislim da su mi milije od glada i bijede izmorene socijalističke mase od sitih katoličkih purgera.«
Pogled u Merčeve zapise
Promatrajući o ovoj osamdesetoj obljetnici njegova rođenja, tako suvremen evanđeoski i koncilski lik dra. Ivana Merza, navedimo još pregršt izvadaka iz njegovi zapisa: »Da se kršćanstvo digne, mora biti u prvom redu kler svet: mora imati uvijek pred očima Krista na Maslinskoj gori…« (6. rujna 1920) »Grijeh je povod najvećim katastrofama čovječanstva. Smisao života je otajstvo Križa. Moram, dakle, biti zadovoljan sa svojim sadašnjim stanjem. No odviše je teško robovati sistemu koji čovjeku i njegovim idejama o glavi radi… (5. ožujka 1918) »Slava i medalje budalaštine su, poniznost, samozataja, šutnja i dobra djela jedino su stvarna sada i iza smrti…« (18. studenog 1917) »Učiniti djelo ljubavi čovjeku koji trpi najveća je stvar, temelj je to svakog duhovnog života…« 19. lipnja 1918) »Bože, velik si Ti koji sitnim dušama ulijevaš nadnaravnu snagu i sramotiš zastupnike znanosti, akademike, političare, koji stvaraju velike govore, a nisu spremni da žrtvuju ni najmanje od svoje udobnosti…« (14. studenog 1921) »Snaga katolicizma nije u jakim ekonomskim i političkim organizacijama. Ona se nalazi samo u Božjoj unutrašnjosti svakog pojedinca. Euharistija, liturgija, misije, duhovne vježbe - jedini su put i spas. Mi smo godine izgubili gradeći zidove, zaboravljajući temelje…« (rujan 1926) »Lako je svaki dan primati svetu pričest i gostiti se Gospodinom. Oh, kako je čovjeku trpko kada mora da grize i jede tvrdo drvo svetog križa…« (19. veljače 1928) Ta posljednja bilješka očito pokazuje da je Merz već živio duhovno raspinjanje. A te iste godine - 10. svibnja 1928. - on je do kraja izgorio u teškoj bolesti - svjesno prikazujući Bogu svoj život za zdravi razvitak katoličanstva u našem narodu. Žarko Brzić
Uz 80. rođendan Ivana Merza
Ovog mjeseca navršava se 80 godina od rođenja dra Ivana Merza (rođen u Banjoj Luci 16. prosinca 1896). Tu obljetnicu spominjemo ne samo iz onog poštovanja što ga dugujemo svakom velikom čovjeku s bilo kojeg područja ili s kojim smo nekim vlastitim načinom bili povezani, nego još više zato jer ne želimo ostati neosjetljivi na poziv koji nam upravlja Merčeva karizma. No ta je Merčeva karizma u sebi bogata, veoma bogata, i njezin poziv nama višestruk, pa ne možemo drugačije nego odabrati i promotriti tek nešto od nje. A taj mali izvadak neka nam bude kao neki podsjetnik na lijepu cjelinu te karizme i njezina poziva nama. Poznato je, kako je Merz duboko i upravo životno volio Orlovsku organizaciju, i jer ju je toliko volio, za nju je toliko radio, pa i trpio. A ipak, taj isti Merz toliko zauzet za orlovstvo, izjavio je u nekoliko zgoda, da, ako orlovska organizacija ne postigne da njezini članovi ne žive bez smrtnoga grijeha, onda nema smisla da postoji. Tako je shvaćao grijeh Merz, koji nije bio svećenik, nego svjetovnjak, ali živo angažiran u životu Crkve, angažiran ne samo kao pojedinac, nego i u zajednici, tada organiziranoj zajednici Orlovstva. Taj svjetovnjak, ali čovjek Crkve, molio je. Vrijeme su mu oduzimale njegove staleške dužnosti kao i svakom drugom profesoru. Pratio je svoju struku, i - barem dok je spremao doktorat - studirao je dnevno četiri sata. Za Orlove je trošio podosta svog slobodna vremena. I našao je ipak vremena, t to podosta, za molitvu, dnevno za tri četvrt sata razmatranja, za adoriranje, napose za solidno spremano i duboko proživljavano bogoslužje. Bio je profinjeno osjetljiv za »raspoznavanje duhova« - »discretio spirituum«. I Duh Sveti mogao ga je uzdići od onog njegovog početnog - kako ga Kniewald spretno naziva - estetskog katolicizma do onih visina, Ivanu specifičnih, kojima nas zadivljuje i oduševljava. Istaknimo opet: on je bio svjetovnjak, ali solidno angažiran u životu Crkve! Valjda baš tom njegovu prepoznavanju Božjih signala valja pripisati i ono njegovo razumijevanje misijskog pokreta. Taj je pokret (pogotovo kod nas) u Merčevo vrijeme bio u više-manje početnom stupnju. No Merz ga je duboko pronikao. Predložio je, nek Orlovska organizacija - uz ostalo za misije - provede svoju zasebnu »misijsku godinu«, a to ne samo radi misija, nego i zato da Orlovi - po produbljenom razumijevanju za misije - uzrastu do zrelijeg kršćanstva u njima samima. Pa ono Merčevo shvaćanje Crkve, onaj pijetet prema Papi, prema enciklikama, prema osobi i direktivama biskupa - naših i svuda po svijetu! Jasnoćom čovjeka Božjim darom prosvjetljena, razabirao je što treba raditi na tom važnom području i, dosljednošću nadprosječno vjerna sina Crkve, provodio. Zahtijevao je to i od svojih suradnika. Zanimljivu i značajnu zgodu pripovijeda prof. D. Žanko: »Godine 1926. priređivali smo skupa u Hvaru proslavu franjevačkog jubileja. Mene je zapalo predavanje, ali dok sam ga spremao, Merz je stalno insistirao na tome da glavna ideja predavanja ima biti ljubav prema Papi, biskupima i svećenicima, jer da je to za sv. Franju najznačajnije, kao i za moderni svijet, koji je izgubio jedinstvo, jer na vrhu čovječanstva ne priznaje više Papu kao živi autoritet. Ja sam, doduše, znao za onu najčišću himnu svrhunaravnog reda, što ju je sv. Franjo posvetio crkvenom učiteljstvu, ali mi se ipak činilo u onoj prigodi i za onu publiku da je ta teza pretvrda i da joj ja osobno ne bih mogao udahnuti krvi ni zanosa. Stoga sam nekako nastojao da to zaobiđem. Međutim, pola sata prije nego što sam stupio na onu našu najdražu hrvatsku pozornicu, Ivan me pograbio: 'Ako ispustiš ono o Crkvi i Papi, onda ću ja nastupiti poslije tebe i objasnit ću ljudima da je to za današnje doba najznačajnije.' Nije bilo druge, morao sam, nekako improvizirajući, ostvariti Merčevu želju.« Taj svjetovnjak, koji je položio zavjet svete čistoće, imao je i profinjen osjećaj za »Crkvu u malom«. »Od svega lijepog što sam vidio u Đakovu«, piše jednom svom prijatelju i suradniku, »moram Vam priznati da mi se ipak Vaša obitelj najbolje svidjela; vidio sam konkretno pred sobom jednu kršćansku obitelj i mogao sam shvatiti posve zorno nauku sv. Crkve o zamašitom značenju porodice«. Pri kraju pisma redaju se pozdravi: »Srdačno mi pozdraviti...« tu sad nabraja uz zgodne primjedbe sve ukućane, pa nastavlja: »… zatim pse, mačke, bezobrazne vrapce, sve staze i voćke u vrtu, pa sve do najzadnje travčice.« Značajna je i završna rečenica toga pisma: »Molimo se jedni za druge, puni radosti i nostalgije za vječnom domovinom.« Merz je zaista bio i kontemplativan i aktivan, s mišlju na nebo angažiran na zemlji! Hvala Nebeskom Ocu za taj svjetionik!
[1] Josip Andrić, Tri uzora svetog života. Katolički godišnjak za 1968. Društvo Sv. Ćirila i Metoda, Zagreb 1967, 80. [2] Božidar Nagy, Borac s bijelih planina Ivan Merz, Zagreb 1971, 294. |